Charakterystyka społeczna i moralna mieszkańców parafii Stany w minionym 200-leciu

         Ludność zamieszkującą tereny po obu stronach Sanu nazywano Lasowiakami, albo Mazurami i była ona na ogół rdzennie polska wyznania rzymskokatolickiego. Spory jej procent stanowili Żydzi, choć na wioskach ten procent był niewielki, a także niewielka liczba osób wyznania grekokatolickiego.(1) Na terenie parafii największy odsetek społeczności żydowskiej kształtował się na przełomie XIX i XX wieku osiągając w latach 1905 ? 1910 liczbę około 300 osób.

         Na życie tutejszego społeczeństwa nakładały się wydarzenia dziejowe, jakie zachodziły w naszej Ojczyźnie. Pierwszym czynnikiem niewątpliwie były zabory i ustrój społeczny z tym związany. Kampania wojenna księcia Józefa Poniatowskiego spowodowała w tym obszarze ogromne zniszczenia materialne i ludnościowe. Obecność oddziałów wojskowych stanowiła ogromny ciężar dla ludności, której obowiązkiem było zapewnić im zakwaterowanie i wyżywienie.(2) Kolejnym czynnikiem był okres powstań z roku 1831 i 1863. Powstańcy po zbrojnych potyczkach ukrywali się po wioskach rozłożonych pośród obszarów puszczy sandomierskiej. Nie ominął tego regionu także okres bratobójczej walki, kiedy galicyjscy chłopi wystąpili przeciwko właścicielom ziemskim, chociaż w obwodzie rzeszowskim nie dochodziło do zbrodni bratobójczych. Mieszkańcy tego regionu utrzymywali się głównie z pracy na roli, a tylko niewielkie zakłady, jak np. huta szkła w Bojanowie, czy wytapianie rudy darniowej w Przyszowie dawały zatrudnienie. Gospodarstwa rolne były raczej prymitywne i tylko niektóre wyróżniały się wyższym poziomem. W parafii Stany większymi właścicielami byli: Olivier i Maria Resseguier (Przyszów, Maziarnia), Władysław Komorowski w Bojanowie i Maria Komorowska, z d. Koźmian, w Stanach. Zabudowania w wioskach były z reguły drewniane, drogi dojazdowe słabo utwardzone.

         Dokument z 1826 roku podaje, że ogólna liczba dusz w parafii Stany liczyła w owym czasie 2418 osób.(3) W ciągu kolejnych dziesięcioleci XIX w. ten stan ludnościowy parafii ulegał zmianom. Na uwagę zasługuje spadek populacji w poszczególnych miejscowościach w połowie wspomnianego stulecia, na co wskazuje poniższa tabela.

Dane te sporządzone na podstawie protokołów wizytacyjnych dziekanów Rudnickich oraz schematyzmów diecezji przemyskiej pokazują, że najbardziej liczny, co do ilości mieszkańców był Przyszów ze swymi przysiołkam. Do dziś obok nazw stosowanych do mniejszych gromad obrębie przyszowskim, zachowała się nazwa Kąty’, która widniej jeszcze na
dawnych mapach wojskowych, a dziś przerobiona została na Przyszów Kąty. Nazwę Kąty nadawano osadom ustanawianym pośród lasów celem pozyskiwania potażu, smoły, szkła, klepek itp.

Stan moralny społeczeństwa parafii Stany.

Zbliżenie kościoła poprzez ustanowienie nowej parafii, do mieszkańców okolicznych wiosek miało duże znaczenie dla podniesienia morale społeczeństwa poprzez łatwiejszy dostęp do sakramentów, poznawanie zasad Ewangelii, czy czerpanie ze wzoru świętych patronów, czczonych w poszczególnych okresach roku. Ludność tego regionu była na ogół bardzo religijna, licznie uczęszczająca do kościołów na uroczystości pomimo znacznych odległości, jak to miało miejsce przypadku mieszkańców Stanów i sąsiadujących wiosek. Mówią o tym kroniki diecezji przemyskiej. Księża cieszyli się duży autorytetem, uczestniczyli życiu społeczeństwa często stając się jedynymi powiernikami mieszkańców. Duszpasterze z okazji nabożeństw niedzielnych starali się nauczać katechizmu, wyjaśniać Pismo Swięte z odniesieniem do aktualnych problemów życia. Niemniej jednak wśród mieszkańców nowopowstałej parafii obecne były rozmaite wady społeczne, o których wspominają roczne protokoły, a były to: pijaństwo, cudzołóstwo, złodziejstwo, niedbałość, uchylanie się od stołu Pańskiego. W 1841 roku wicedziekan ks. Antoni Bober zanotował następującą uwagę: ?pijaństwa okrutne, cudzołóstwa coraz większe, opieszałość w uczestnictwie w nabażeństwach?. Z kolei w zaleceniach powizytacyjnych adresowanych do proboszcza stanowskiego z roku 1852 czytamy: ?Aby parafian swoich, miedzy którymi panuje nierząd i rozpusta, a głównie pijaństwo, trzymał w ryzach, próbując odciągnąć wszystkich od tych nieprzyzwoitości i zgubnych wad nauką i gorliwością, wpajając im z dużą częstotliwością, jakie mogą być z tego najgorsze skutki, powołując się m.in. na zapowiedź św Pawła (1Kor 6, 19) ?ani rozpustnicy, ani cudzołożnicy, ani razwiąźli, ani złodzieje, ani pijacy, nie odziedziczą Królestwa Bożego?.

Na stan moralny społeczeństwa miały niewątpliwie wpływ wydarzenia dziejowe, zwłaszcza okres zaborów, który obejmował praktycznie pierwsze stulecie istnienia parafii, a następnie dwie wojny światowe, które sprzyjały budzeniu się najniższych instynktów postaw pośród ludności. Dziekan wizytujący parafię w 1918 roku napisał: ?Stan moralny parafii obniżył się z okazji wojny. Ludność rabowała Żydów ? lasy wycinano ? łakomstwo i skąpstwo widoczne.Z tego stanu społeczeństwo podnosiło się powoli na skutek działań duszpasterskich w postaci urządzanych misji parafialnych, rekolekcji, powołwvania różnych bractw, jak bractwo Najświętszego Sakramentu czy Rodziny, zakładania zespołów modlitewnych Żywego Różańca, tworzenie III zakonu św. Franciszka czy wreszcie poprzez kult Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Po soborze Watykańskim II życie religijne nabrało nowego rozmachu i kolorytu. Liturgia sprawowana języku ojczystym stała się bardziej zrozumiała, ożywił się udział wiernych podczas nabożeństw, systematycznie zaczęło wzrastać przystępowanie do sakramentów świętych, spowiedzi i komunii św. a także powstawały nowe zespoły liturgiczne ? schole, lektorzy itp. Dzisiejsza społeczność parafii jest wyznania rzymskokatolickiego pochodzenia polskiego poza jednostkowymi wyjątkami. Nie funkcjonują na jej terenie inne wyznania chrześcijańskie i nie chrześcijańskie, a jedynie od czasu do czasu pojawiają się tzw. świadkowie Jehowy z misją nawracania do swojej grupy wyznaniowej. Nie oznacza to, że wszyscy ochrzczeni, mieszkający w obszarze parafii i mający łatwy dostęp do kościoła oraz dwóch kaplic systematycznie wypełniają swoje praktyki religijne, co tylko potwierdza, że część współczesnych wyznawców Chrystusa uległa zeświecczeniu konsumpcyjnemu stylowi życia.

Opr. ks. Zbigniew Mistak

Przypisy:
1) Zob. Skorowidz Gminny dla Królestwa i Krajów?. w: D. Garbacz Lilla Witkowska, Od Rozwadowa do Stalowej Woli, 2001 s. 144-145
2) Dionizy Garbacz i Lilla Witkowska, Od Rozwadowa do Stalowej Woli, 2001 s. 19
3) ADP 1705, s. 9
4) Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów Słowiańskich
5) ADP 1705 s. 157
6) Archiwum Diecezjalne w Przemyślu TDS XXV/2 Rudnicki