Formy pobożności i zaangażowania w życie religijne parafii na przestrzeni 200- lecia.

Wyposażenie wnętrza pierwszego kościoła, a w nim obrazy świętych, którymi przyozdabiano ołtarze, pozwala wnioskować o specyfice kultu i praktyk pobożnych.
W tabelach wizytacyjnych sporządzanych przez księży dziekanów w latach 1824 ? 1849 odnotowane jest, że w święta tytularne ku czci św. Jana Gwalberta i św. Tekli odprawiane są odpusty. Należy przypuszczać, że były one obchodzone w dni, kiedy wypadało wspomnienia danego patrona, a więc 12 lipca, we wspomnienie św. Jana Gwalberta i 23 września, we wspomnienie św. Tekli. W osobnym rozdziale zostanie omówiony kult głównych patronów parafii Stany, natomiast to, co stanowiło szczególny rys tej świątyni to obraz św. Jana Gwalberta, który zawsze zajmował naczelne miejsce w głównym ołtarzu.
Obraz św. Tekli znajdował się w bocznym ołtarzu po prawej stronie, w którym powyżej umieszczony był także niewielki wizerunek św. Anny. Z biegiem czasu, gdy ożywił się kult Najświętszego Serca Jezusowego, pielęgnowany przez powołane w tym celu bractwo, dołączono nowy obraz Serca Jezusowego, który prezentowany był zamiennie z obrazem św. Tekli. Od tej pory ołtarz ten zaczęto nazywać ołtarzem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Ks. Wilhelm Gaj Piotrowski wyraża wątpliwość, co do daty i autorstwa obrazu, i przypuszcza, że wyszedł spod pędzla Wojciecha Weissa w pierwszej dekadzie XX w., jednak z adnotacji zawartej w dokumencie sporządzonym 12 lutego 1932 roku przez Ks. Franciszka Kułaka wynika, że namalował go Władysław Barwicki, podobnie jak obraz Jezusa Ukrzyżowanego, św., Tekli i św. Jana Gwalberta na koniu. Wg pierwszego inwentarza, który stanowił podstawę uposażenia probostwa, przy erygowaniu parafii w Stanach, pierwszy kościół posiadał jeszcze obraz ukrzyżowanego Pana Jezusa na lnianym płótnie oraz obraz Zwiastowania NMP. Nie zachowały się one jednak do czasów współczesnych.
W przypadku innych świętych, akcenty pobożności ulegały pewnym zmianom. Przykładem może tu być kult św. Floriana. Od samego początku w pierwszym kościele, po lewej stronie od ołtarza głównego, znajdował się ołtarz boczny poświęcony czci tego świętego z obrazem przedstawiającym jego postać. Oprócz obrazu św. Floriana ołtarz zawierał także obraz św. Katarzyny męczennicy. Z czasem kult św. Floriana zastąpiony został przez kult Matki Bożej, czczonej szczególnie pod wezwaniem Królowej Różańca św. Ożywiona pobożność maryjna na przełomie XIX i XX wieku i powstające w związku z tym Koła Żywego Różańca sprawiła, że wykonany został obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem przekazującej różaniec św. Dominikowi i św. Katarzynie. Znikł tak także kult św. Anny uważanej w tym regionie za patronkę szczęśliwej śmierci.
W protokole wizytacyjnym z 1847 roku znajduje się wzmianka, że parafia posiadała relikwie św. Bonifacego i św. Abundancjusza wraz z dokumentami rzymskimi. Prawdopodobnie chodzi o Bonifacego – apostoła Germanii i męczennika z pocz. IV w. Z kolei w 1848 jest mowa o relikwiach św. Kanuta, pierwszego duńskiego męczennika i patrona Danii, który przyczynił się do chrystianizacji tego kraju, a którego potocznie nazywa się ostatnim z Wikingów. Jego grób znajduje się w Odense. Nie wiadomo, z jakiego powodu te relikwie znalazły się w stanowskim kościele, ani też, jak żywa była cześć kierowana do owych świętych. W późniejszych latach nie wspomina się przywołanych tu relikwii i do dziś nie zachował się po nich najmniejszy ślad.
Z dawnego wyposażenia kościoła, z pierwszego okresu istnienia parafii, zachował się jedynie obraz św. Antoniego z Padwy, nieznanego malarza z pocz. XIX w. Pozostałe wymieniono na nowe w pierwszej połowie XX wieku. Najpierw namalowany został obraz Matki Bożej Różańcowej w roku 1907, wykonany przez znakomitego malarza Wojciecha Weissa, kiedy proboszczem parafii Stany był ksiądz Józef Tokarski (1904-1908).
W latach 1928?1932, na zamówienie księdza Franciszka Kułaka (proboszcza w latach 1916?1936) powstały cztery, zachowane do dziś, obrazy pędzla lubelskiego artysty malarza Władysława Barwickiego. Namalował on do bocznego ołtarza dwa obrazy: Najśw. Serca Pana Jezusa i św.Tekli oraz dwa nowe obrazy do ołtarza głównego: jeden przedstawiający Chrystusa Ukrzyżowanego, na wzór figury krzyża z Limpias i drugi ukazujący patrona parafii św. Jana Gwalberta, jako rycerza siedzącego na koniu, który przebacza zabójcy swego brata.
Na podstawie spisów zamieszczonych w Księdze Stowarzyszeń wyłania się interesujący obraz życia religijnego wiernych parafii Stany, zwłaszcza na przełomie XIX i XX wieku.
Jako pierwsze rozpoczęło swą działalność Bractwo Różańcowe, którego początki sięgają roku 1870. Z kolei w grudniu 1877 roku powołane zostało w parafii Bractwo Wstrzemięźliwości, które na koniec wspomnianego roku liczyło 192 członków, a w następnych latach rozrosło się do wielkości blisko 700 osób, które za cel stawiały sobie głównie życie w trzeźwości i wolności od nadużywania alkoholu.
W życiu religijnym parafii szczególne znaczenie miało udzielenie sakramentu bierzmowania 1848 osobom w roku 1884 (przypomnijmy, że był to rok konsekracji pierwszego kościoła parafialnego). Zachowany spis przyjmujących ten sakrament podaje jedynie imiona i nazwiska bez kolejności alfabetycznej oraz imiona z bierzmowania. Należy przypuszczać, że przyjęcie bierzmowania przez tak liczną grupę poprzedzone było wcześniejszym przygotowaniem, co niewątpliwie musiało zaznaczyć się pogłębieniem religijnej świadomości wiernych.
W roku 1886 zainicjowana została bardziej zorganizowana forma kultu Najświętszego Serca Jezusowego, polegająca na utworzeniu 9 osobowych zespołów tzw. Apostolatu Modlitwy, do których do końca XIX wieku włączyło się ponad 830 osób. Poszczególne zespoły zobowiązywały się do komunii wynagradzającej w różnych dniach miesiąca, np. w I, lub II piątek miesiąca, w niedziele, czy też w innym wybranym dniu. Ostatnie wpisy do tego ruchu modlitewnego datują się na rok 1921.
W latach 1889 do 1908 r. prowadzona była księga wpisów do różańca wieczystego, którego członkowie zobowiązywali się do odmawiania tej modlitwy do końca życia. Liczba ich sięgała 415 członków. Od 1897 roku prowadzona była księga różańcowa, gdzie odnotowano powstanie kilkunastu Kół różańcowych w Stanach, Przyszowie Kameralnym i Kołodziejach. W kolejnych latach, zwłaszcza w pierwszych latach XX wieku, powstają następne róże m.in. w Maziarni, Bojanowie i Gojanowie. W sumie na przestrzeni lat, od marca 1897 r. do stycznia 1916 r., zorganizowanych zostało 62 róże, 50 żeńskich i 12 męskich, które odpowiednio zrzeszały 750 kobiet i dziewcząt oraz 180 mężczyzn.
W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku zostało powołanie bractwo świętej Rodziny, w skład którego wchodziły całe rodziny mieszkańców parafii zgłaszane przez ojca rodziny. Zapisów do bractwa dokonał proboszcz parafii Stany dnia 7 lutego 1894 r. Na koniec 1907 roku liczba członków bractwa przekraczała 600 osób.
Na początku XX wieku ks. biskup Józef Pelczar inicjuje w diecezji przemyskiej Bractwo Przenajświętszego Sakramentu. W parafii Stany zostaje ono założone w marcu 1903 roku przez księdza Stefana Fusa. Bractwo powiększa liczbę swych członków przez kolejne lata i w roku 1908 liczy 587 osób.
W 1905 roku O.O. Kapucyni z Rozwadowa zakładają w parafii Stany Bractwo Szkaplerza. Przez kolejne lata, do bractwa przyjmowano wiernych podczas odpustów lub innych uroczystości kościelnych obchodzonych w Stanach, jeśli był obecny któryś z ojców kapucynów, lub inny ksiądz mający przywilej i władzę przyjmowania do szkaplerza. W kilkanaście lat później Bractwo zrzeszało 328 członków.
W tym samym okresie zainicjowane zostało Bractwo Królowej Korony Polskiej, a także wspomina się o istnieniu w parafii wspólnoty III Zakonu św. Franciszka, którą popularnie zwano tercjarzami. W I połowie XX wieku, o pewnych formach pobożności mogą świadczyć chorągwie i proporce procesyjne. W 1928 roku wykonano chorągiew dla uczczenia 600-lecia istnienia sanktuarium Matki Bożej w Leżajsku, na której został przedstawiony wizerunek Matki Bożej czczonej w tamtejszym sanktuarium.
Niewątpliwym wyrazem pobożności były figury i obrazy procesyjne, zwane także feretronami, których do dziś zachowało się w parafii piętnaście. Obrazy procesyjne zazwyczaj przedstawiają dwa wizerunki różnych świętych, którzy cieszą się kultem wiernych i traktowani są, jako orędownicy w różnych potrzebach. W kolekcji parafialnych feretronów obok przedstawień Matki Bożej i Pana Jezusa oraz znanej już nam świętej Tekli, znajdziemy także św. Barbarę, św. Dorotę, św. Teresę od Dzieciątka Jezus, św. Jana Chrzciciela, św. Józefa, św. Franciszka, czy św. Michała Archanioła. Noszone były zawsze przez zespoły kobiet i dziewcząt podczas głównych uroczystości roku liturgicznego, uroczystych procesji, zwłaszcza Eucharystycznych, jak podczas odpustów i w Boże Ciało.
Młodzież zrzeszona w Stowarzyszeniu Młodzieży Polskiej w 1934 ufundowała dla siebie proporzec oddający hasła i idee tej katolickiej organizacji, która w późniejszych latach weszła w skład Akcji Katolickiej i Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży. Warto może przytoczyć nazwiska umieszczone na drzewcu proporca w formie tzw. gwoździ. Byli to: M. Hałasowska, Wł. Mokrzycki, J. Szymonkiewicz, L. Langierowa, Z. Greinowa, St. Komorowski, St. Świątek, Fr. Bajkowa, L. Walencikiewicz, J. Świątkowa, L. Borowa, hr. Z. Jezierski, ks. Fr. Pelczar, M. Mokrzycka, hr. J. Jezierski, J. Malita, A. Świątkówna, L. Kuźmianowa, ks. J. Kuczkowski, Wal. Szynkiewicz, ks. dr M. Jastrzębski (późniejszy rektor WSD w Przemyślu), A. Kuźmian, A. Grein, W. Surowiec, hr. J. Jezierska, P. Klich, A. Szymonkiewicz, M. Pająk, Wł. Nycz, hr. H. Tarnowski, A. Swiątek, J. Bednarz, A. Taraszewski, W. Kurlej, ks. J. Skoczyński, W. Kulig, W. Słysz, A. Bednarz, J. Langier. Być może ktoś ze współczesnych rozpozna pośród tych nazwisk kogoś ze swoich bliskich krewnych, lub znajomych. Stowarzyszenie, które miało swoją siedzibę w Maziarni, stawiało sobie szczytny cel, a mianowicie wychowywać ?młodzież na światłych, dzielnych i czynnych katolików i Polaków?.
Niedługo przed wybuchem II wojny światowej w 1937 roku Koło Gospodyń ze Stanów ufundowało dwie chorągwie, jedną, która przedstawiała św. Teresę od Dzieciątka Jezus i Maryję Niepokalaną, a drugą z wizerunkiem Serca Pana Jezusa i św. Franciszka. Po wojnie do tych chorągwi dołączona została kolejna, ufundowana z okazji 1000-lecia chrztu Polski przez parafian z Załęża i Kozłów, z wizerunkami św. Tekli i Matki Bożej Częstochowskiej.
To bogate dziedzictwo społecznego i religijnego zaangażowania mieszkańców parafii Stany na przestrzeni dziesięcioleci, jest dziś kontynuowane w podobnych zespołach młodzieżowych i przez osoby starsze. Największy swój udział mają parafianie w kołach Żywego Różańca, w Stowarzyszeniu Apostolatu Maryjnego i Kręgu Biblijnym, zaś młodzi chłopcy i dziewczęta tworzą zespoły liturgiczne ministrantów i scholi. Od 1990 roku w Kościele polskim reaktywowano przedwojenną młodzieżową organizację ? Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, nadając jej kościelną osobowość prawną. Również w parafii Stany, z inicjatywy ks. Jana Andrzejewskiego, utworzony został pierwszy parafialny oddział KSM. Na zjeździe dnia 16 października 1993 roku w Sandomierzu, podczas którego omawiano przygotowanie do ślubowania w Uroczystość Chrystusa Króla, młodzież ze Stanów reprezentowali: Danuta Tetla, Agnieszka Pistor, Grzegorz Chojnacki, i Janusz Chudzik. W kilkuletniej swej historii oddział KSM ze Stanów podejmował ciekawe inicjatywy na rzecz ożywienia życia religijnego i kulturowego w swym środowisku, wydając miedzy innymi lokalne pismo ?Wieści znad Łęgu?. Jego pierwszy numer ukazał się już w październiku 1993 r. Biuletyn obejmował swym rozmiarem 12/14 stron formatu A4 i ukazywał w swej tematyce niezwykle ciekawy i szeroki zakres problematyki najbliższego środowiska, jak również opisywał wiele inicjatyw, w które angażowała się młodzież. W redakcji biuletynu uczestniczyli: Alina Wyka, Ewa Lesiczka, Anna Lesiczka, Anna Bednarz, Monika Wdowiak, Marta Stec, Ula Pyryt i inni. Stowarzyszeniu ze strony duchowieństwa asystowali obok wyżej wspomnianego ks. Jana Andrzejewskiego, ks. Tomasz Kwaśnik oraz ks. Grzegorz Zwoliński.
W późniejszym okresie, kiedy koło KSM w Stanach zawiesiło swą działalność, do tytułu biuletynu nawiązało kilkakrotnie czasopismo samorządu terytorialnego Gminy Bojanów w początkowym okresie swej działalności i ?Wieści znad Łęgu? ukazywały się w dalszym ciągu przez jakiś czas.
Inną formą zaangażowania wiernych świeckich w życie Kościoła, zwłaszcza w latach 90 ubiegłego stulecia, były zespoły synodalne, które później przybrały formę Akcji Katolickiej.
Na przełomie XX i XXI wieku w parafii został wzniesiony budynek parafialny św. Józefa ze sceną, salą widowiskową, zapleczem kuchennym oraz pomieszczeniami na bibliotekę i spotkania w małych grupach. To właśnie w tym obiekcie z inicjatywy ks. Jana Kardasia były wystawiane sztuki teatralne opowiadające np. o Bożym Narodzeniu czy o Męce Pańskiej pod znamiennym hasłem: ?Sursum corda?. Do dziś w tym obiekcie rokrocznie ma miejsce kilka wydarzeń, jak np. spotkania rekolekcyjne, występy zaproszonych zespołów muzycznych, spotkania autorskie, konkursy piosenek religijnych, okolicznościowe akademie, jasełka czy uroczystości z okazji odpustu. Niezwykle ważną pomocą w tych przedsięwzięciach jest zaangażowanie zarządu szkół publicznych z terenu parafii i miejscowych Ośrodków Kultury.

Opr. ks.Zb.M.

Bibliografia:

1. ADP 1705
2. Ks. W. Gaj-Piotrowski, D. Garbacz, K. Jańczyk, Kościół św. Floriana
3. Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, TDS XXV/2 Rudnicki
4. Ks. W. Gaj-Piotrowski, Królewski Zamek w Przyszowie
5. Księga Stowarzyszeń nr I
6. KDP 14-15 (1914-15) s. 372
7. Wieści znad Łęgu, Biblioteka Parafialna w Stanach
8. Inwentarz w j. niemieckim z r. 1821