Art_cz 12

Kult św. Jana Gwalberta istniał nieprzerwanie w całym 200-leciu historii parafii, a przedstawiające go obrazy zawsze zajmowały centralne miejsce ołtarza głównego. Jeżeli się przyjmie, że dziś w Polsce parafia Stany jest jedyną, której od początku patronuje św. Jan Gwalbert, to rodzi się pytanie o przyczyny zainicjowania tego kultu w miejscowości ukrytej pośród ostępów Puszczy Sandomierskiej. Jedną z możliwych odpowiedzi jest ta, że głównym inicjatorem tego kultu był grębowski proboszcz ksiądz Jan Gwalbert Przemykalski. To właśnie dzięki jego staraniom powstała nowa parafia w I poł. XIX wieku, a św. Jan Gwalbert (Gualbert), był zapewne jego osobistym, dobrze znanym mu patronem. Z drugiej strony postać św. Jana Gwalberta stanowiła dla kaznodziejów średniowiecznych i późniejszych, wzór wielu cnót chrześcijańskich: ubóstwa, miłości bliźniego, przebaczenia a także miłości nieprzyjaciół, do czego wzywał Jezus Chrystus w Ewangelii. Ks. Piotr Skarga przytacza z życia św. Jana Gwalberta szereg epizodów, które stawiają go szeregu ludzi świątobliwych, godnych naśladowania. Również w „Żywotach Świętych Pańskich na wszystkie dnie roku” po przedstawieniu historii z jego życia, autor wyprowadza moralną naukę o niełatwym, ale koniecznym przykazaniu miłości nieprzyjaciół.

Na podstawie dawnych i współczesnych opracowań św. Jan Gwalbert jawi się jako człowiek, który doświadczywszy swoistego przełomu w życiu religijnym i duchowym stał się zakonodawcą i reformatorem życia monastycznego w okresie, kiedy Kościół, w niektórych kręgach duchowieństwa, przeżywał swoistego rodzaju problemy moralnego rozluźnienia. Wraz ze swoimi towarzyszami zainicjował w XI wieku oddolny nurt reformatorski w Kościele zmierzający do odnowy moralnej i odsunięcia niegodziwych ludzi z zajmowanych funkcji kościelnych i stanowisk, co w ramach tzw. „reformy gregoriańskiej” podejmie późniejszy papież Grzegorz VII (1073 – 1085). Z tego tytułu jego postać była znaną i znaczącą w historii zachodniego chrześcijaństwa i stanowiła źródło inspiracji dla pisarzy i artystów. Kult Jana Gwalberta jest do dziś żywo pielęgnowany przede wszystkim w Vallombrosa, gdzie powstało pierwsze opactwo przez niego założone, a także we Florencji i w miejscowości Pasignano, gdzie zakończył życie i gdzie znajduje się jego grób. W bazylice św. Trójcy we Florencji przechowywany jest krucyfiks, z którego Chrystus miał do niego przemówić.

Jan, syn Gwalberta, urodził się we Florencji, około roku 1000 (większość autorów przyjmuje rok 995) w rodzinie arystokratycznej. Jego młodość przypadała na ciężki czas bratobójczych wojen między miastami i rodami. Szybko sam rycerz Jan został wplątany w splot tragicznych wydarzeń. Jeden z jego krewnych, a nawet według niektórych źródeł brat Hugo, został zamordowany w takim konflikcie i Jan, według prawa zwyczajowego, był zobowiązany do krwawej wendetty. Dramatyczne spotkanie z nieprzyjacielem miało miejsce w samej Florencji, blisko Bramy św. Miniato w Wielki Piątek. Naprzeciw Jana wyszedł skruszony zabójca krewnego, drżąc i składając ręce w formie krzyża. Na ten widok Jan odrzucił miecz, zsiadł z konia i przebaczył mu po chrześcijańsku. Później Jan modląc się w pobliskiej bazylice, doznał cudu objawienia Pana Jezusa, który z krzyża skinieniem głowy zaaprobował jego heroiczny czyn. Stąd w tradycji św. Jan Gwalbert nosi imię ,,Bohatera przebaczenia”. Po tym wydarzeniu, pomimo sprzeciwu ojca, Jan wstępuje do klasztoru benedyktyńskiego, usytuowanego blisko bazyliki św. Miniato. Rycerski duch Jana nie opuszczał go, gdy bronił prawowiernej doktryny Kościoła przed ówczesnymi zagrożeniami: symonią i nikolaizmem. Jego gorliwość apostolska zwróciła się z czasem przeciwko uwikłanym w symonię opatowi klasztoru Hubertowi i biskupowi Florencji Piotrowi Mezzabarba. Jan nie mogąc iść na kompromis ze złem, dla dobra Kościoła, oddalił się na pustkowie. Spotyka się ze św. Romualdem, który w Cameldoli ustanowił wspólnotę zakonną Kamedułów i za jego radą oraz w myśl zasady „Fuga mundi”, czyli „ucieczka od świata” ok. 1035 roku trafia do Vallombrosy, gdzie rozpoczyna życie monastyczne (cenobityzm – wspólnota życia) razem z Pawłem i Guntelmem. Vallombrosa, to późniejsza nazwa okolicy (valle umbrosa), w której Jan Gwalbert wraz z towarzyszami rozpoczął życie w odosobnieniu. Do grona współtowarzyszy należeli Erso, Albert, Teuso, Rudolf i Piotr, który później zostanie biskupem Florencji i kardynałem. Dokument z roku 1037 po raz pierwszy wspomina o nowej wspólnocie zakonnej nazywanej „fratres in Christo simul congregati in loco Valle umbrosa, ubi et Aquabelli vocatur” W roku 1039 ksieni z pobliskiego klasztoru benedyktynek Itta przekazała na własność nowej wspólnocie teren wspomnianej doliny, gdzie zrodzi się pierwsze opactwo Vallombrozanów. Nową fundację zakonną Jan opiera na regule św. Benedykta, podkreślając rolę rad ewangelicznych: ubóstwa, modlitwy, wspólnoty braterskiej, gościnności i pracy. Z czasem jego towarzysze tworzą tzw. ,,szkołę służby Bożej”, która wchodziła w skład znanej ,,reformy gregoriańskiej” – odnowy Kościoła, która wzięła swą nazwę od papieża Grzegorza VII.

Jan Gwalbert umarł – narodził się dla nieba 12 lipca 1073 r. w klasztorze Badia a Passignano w Val di Pesa, w okolicach Florencji, gdzie do dziś przechowywane są jego relikwie. Został kanonizowany przez papieża Celestyna III w 1193 r., 120 lat po swojej śmierci. Papież Pius XII, wkrótce po ogłoszeniu kościoła w Vallombrosa bazyliką mniejszą 29 listopada 1950 r., 12 stycznia 1951 r. ogłosił św. Jana Gwalberta patronem włoskich leśników.

Święty Jan Gwalbert odznaczał się taką pokorą, że nie chciał zajmować kierowniczych stanowisk w zakonie. Wielkie było też jego miłosierdzie dla biednych, troszczył się zawsze o to, by żaden ubogi nie został odesłany bez jałmużny. (tłum. z włoskiego opracowania Abbazia di Vallombrosa)

Zawołaniem św. Jana Gwalberta było słowo PAX – POKÓJ, do którego żyjący na przełomie XII i XIII w. wielki reformator życia zakonnego i założyciel zgromadzenia św. Franciszek z Asyżu dodał BONUM – DOBRO i tak znane jest dziś zawołanie PAX et Bonum. Wspólnota monastyczna benedyktynów, założona przez Jana Gwalberta i zatwierdzona przez papieża Wiktora II w roku 1055, była wierna zawołaniu "Módl się i pracuj". Bracia poświęcali się modlitwie i sadzeniu lasów. Wykonując swą pracę poznawali prawa rządzące życiem i wzrostem lasu. Zgromadzenie liczy dzisiaj ok. stu mnichów, którzy żyją w ośmiu klasztorach we Włoszech, Brazylii i w Indiach. Św. Atton (+1143), opat Vallombrosanów, a następnie biskup w Pistoi we Włoszech sporządził biografię o Janie Gwalbercie. O świętym opacie pisał również Andrzej ze Strumi.

Papież Jan Paweł II w 1987 roku przypomniał postać św. Jana Gwalberta podczas Mszy św. dla leśników odprawionej w Dolomitach przed kościółkiem Matki Bożej Śnieżnej, a w wygłoszonej wówczas homilii powiedział: Jan Gwalbert (…) wraz ze swymi współbraćmi poświęcił się w leśnym zaciszu Apeninów Toskańskich modlitwie i sadzeniu lasów. Oddając się tej pracy, uczniowie św. Jana Gwalberta poznawali prawa rządzące życiem i wzrostem lasu. W czasach, kiedy nie istniała jeszcze żadna norma dotycząca leśnictwa, zakonnicy z Vallombrosa, pracując cierpliwie i wytrwale, odnajdywali właściwe metody pomnażania leśnych bogactw. Z kolei 23 marca 1999 r. z okazji 1000-lecia jego urodzin skierował do mnichów z Vallombrosa specjalny list.

W opracowaniach dotyczących św. Benedykta i zakonu Benedyktynów św. Jan Gwalbert wymieniany jest wśród największych świętych wywodzących się z tego zakonu. Są to: św. Grzegorz I Wielki (+ 604), doktor Kościoła; św. Augustyn z Canterbury, apostoł Anglii (+ 605); św. Beda Czcigodny, doktor Kościoła (+ 735); św. Bonifacy, apostoł Niemiec i główny patron tego kraju; św. Wojciech – apostoł Czech, Węgier, Polski i Prus, męczennik (+ 997); św. Piotr Damiani, doktor Kościoła (+ 1072); św. Romuald, założyciel kamedułów (+ 1027); św. Anzelm, doktor Kościoła (+ 1109); św. Scholastyka (+ ok. 543); św. Matylda (+ 968); św. Hildegarda (+ 1179); św. Gertruda Wielka (+ 1302).

W parafii Stany św. Jan Gwarbert znajdował się w centrum pobożności miejscowego społeczeństwa. Każdego roku obchodzony był odpust ku jego czci, a ludzie zamieszkujący tu pośród lasów i znajdujący pracę w tych obszarach, zanosili swe modły do Boga za jego wstawiennictwem nie przeczuwając, że w połowie XX wieku zostanie on ogłoszony patronem pracowników leśnych. Analizując częstotliwość nadawania chłopcom imienia Jan podczas sakramentu chrztu na przestrzeni ostatnich 200 lat, można wnioskować o wpływie tego patronatu na miejscową ludność. Wprawdzie w tradycji chrześcijańskiej nie brakuje znanych świętych o imieniu Jan poczynając od św. Jana Ewangelisty, czy Jana Chrzciciela, niemniej jednak na przestrzeni XIX stulecia można zauważyć tendencję wzrostową jak chodzi o ilość chłopców, którym nadawano to właśnie imię. Poniższa tabela jest pewną ilustracją tego zjawiska.